Quint Verdiepingen 4

De studie van aspecten in ons leven, ons denken en ons gedrag die ons welbevinden en onze verwachting beïnvloeden. De positieve psychologie geeft ons de mogelijkheden om: Te denken in mogelijkheden Nieuwsgierig te zijn De goede dingen willen zien Optimistisch te zijn Ontvankelijk te zijn De kracht van de eigen keuzes in te zien Nieuwsgierig zijn maakt je ontvankelijk voor ‘andere’ zaken. Ontvankelijk zijn, en respect hebben voor andere culturen (anders denkenden) levert niet alleen inzicht op maar is ook probleemoplossend (een uitspraak van Einstein). En optimistisch zijn is meer dan alleen de positieve kant zien. Denk aan: Het is niet leuk, maar het komt wel goed. Of: Ik geloof dat ik het best leuk kan gaan vinden. Ik weet nog goed dat ik mijn militaire dienstplicht moest gaan vervullen. Ik werd uit mijn comfortabele leventje gerukt om twee jaar lang, eerst als soldaat, later als korporaal en nog later als sergeant, in het leger te dienen. Ik leefde op die leeftijd redelijk op de dag dus die twee jaar was een niet te overziene tijdsbestek. Daar had ik dus helemaal geen zin in en het koste me ook nog eens twee jaar opleidingstijd. Even heb ik stevig gebaald maar merkte al snel dat ik dat geen twee jaar ging volhouden. Het moment dat ik me voornam om er maar van te maken wat er van te maken valt, de goede dingen in deze situatie op te zoeken, was een hele belangrijke. De omstandigheden bleven hetzelfde maar mijn leven werd een stuk aangenamer. De kracht van je keuzes inzien. Heel vaak wordt onderschat wat de invloed van jezelf is op heleboel dingen. Hoe dingen lopen, hoe dingen zich ontwikkelen en hoe je uitkomt in die ontwikkelingen. Jij bepaalt, jij hebt het in de hand. Vaak vind er een gevecht plaats tussen gevoel en verstand, tussen intellect en emotie. Neem de ruimte om te bedenken: Wat win of verlies ik met mijn handelen? En dan heb ik het hier over bewust handelen. Aan het begin van dit hoofdstuk schreef ik over het beïnvloeden van onze verwachting. Misschien gaat er bij sommigen hier een lichtje branden. Want onze verwachting beïnvloed weer ons onbewuste handelen. De invloed hiervan zien we in het onderzoek naar het Pygmalion-effect. je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het probleem heeft veroorzaakt (Albert Einstein). Laten we zeggen dat we ontvankelijk mogen zijn en respect mogen hebben voor anders denkenden. Positieve psychologie, de nieuwe psychologische focus. Aan een strand in New Mexico Raakte er een man, die te ver het meer in gezwommen was, in de problemen. De man heette Mihali Csikzenmihalyi. Hij werd gered door Martin Seligman en eenmaal op het droge raakten ze in gesprek. Beide waren psycholoog en ook beide bezig met een nieuwe psychologische benadering. Csikzenmihalyi vanuit de benadering ‘Flow’ en Seligman vanuit ‘Aangeleerde hulpeloosheid. Flow is een psychologische term voor de mentale toestand waarbij een persoon zich volledig kan wijden aan zijn bezigheid. Het gevolg is succeservaring. Het beheerst een concentratie en zelfbewustzijn die je ook terugvindt in het Boeddhisme en Taoïsme en bij sporters tijdens uitdagingen. Er is directe feedback. Succes en falen ten aanzien van de activiteit zijn onmiddellijk duidelijk, zodat men het eigen handelen direct kan aanpassen. Er is evenwicht tussen de eigen vaardigheid en de uit te voeren activiteit. De uitdaging is soms maar net haalbaar en nadert de grens van het kunnen. Aangeleerde hulpeloosheid is de mentale toestand waarin een persoon, zonder hulp, uiteindelijk niets meer voor elkaar krijgt. De uitwerking kan fataal zijn. Aangeleerde hulpeloosheid is vaak het gevolg van het ‘curlingeffect’, het effect wat je creëert als je de ontwikkelingsweg voor een kind teveel vrij baant. Beide studies hadden raakvlakken. Ze hebben beide invloed op het welbevinden van mensen. Je zou zeggen: de ene in positieve zin en de andere in negatieve zin. Maar dat is niet helemaal zo. Niet iedereen wordt gelukkig van succeservaringen. Het kan naar meer smaken en zo ontstaan er gemakkelijk onhaalbare doelen. En niet ieder mens reageert op hulpeloosheid met passiviteit en depressie. Dit is mede afhankelijk van de attributie, dat wil zeggen waar iemand de oorzaak van zijn lijden zoekt: in zichzelf of buiten zichzelf. De attributietheorie verklaart gedrag in oorzaak en gevolg. Bij externe attributie ligt de oorzaak buiten de persoon. Bij interne attributie ligt de oorzaak binnen de betrokkene (Ik ben te dom = statische intelligentie). De weerslag op je welbevinden heeft erg te maken met de ‘attributie’: Waar zoek je de oorzaak van wat er gebeurt … in of buiten jezelf? Denk hierbij aan het schema over attributiestijlen uit de bijeenkomst in de werkwinkel. Onder- en overschatting is de laatste van de zes uitdagingen in ons beleid voor cognitief talent. Mihaly werkte aan ‘Flow’: hoe creëer ik deze mentale toestand? Martin gebruikte zijn onderzoek om een beter inzicht te krijgen in het vermogen om tegenslagen te verwerken … een plek te geven … een positieve inslag te geven. Ervaring Ervaring is kennis hebben van de gebruikelijke gang van zaken, verkregen door observatie en betrokkenheid bij bepaalde processen of toestanden (Wikipedia). Laten we zeggen dat ervaring niet door studie verkregen kennis is, maar kennis verkregen door dingen mee te maken. Ons onbewuste gedrag wordt ook gestuurd door kennis vanuit ervaring. Bij deze kennis moeten we extra alert zijn op de betrouwbaarheid. Want deze kennis wordt beoordeeld en aangepast door onze psychologische instelling. Dat kan in de positieve- en in de negatieve zin gebeuren. En dat gebeurt bij het opslaan én bij het weer oproepen. En dan heb ik het nog niet eens over de bril waarmee we naar die ervaringen kijken en weer oproepen. Dit laatste gaat over persoonlijkheidsfactoren. Een individualist beoordeelt een ervaring anders dan een loyalist. Let wel, we mogen kennis vanuit ervaring in ieder geval kennis vanuit de eerste hand noemen. Deze kennis is voor mij dan ook heel veel waard. Dit tegenover de kennis verkregen door het verzamelen van kennis van anderen. Het mooiste is wellicht een combinatie van beide, en dat gebeurt waarschijnlijk vaak vanzelf. Bij een studie zoeken we automatisch naar herkenning vanuit onze eigen ervaringen. Die herkenning vinden we fijn. Selffulfilling prophecy Een zichzelf vervullende voorspelling is een voorspelling die direct of indirect leidt tot het uitkomen van die voorspelling. De socioloog Robert K. Merton definieerde het begrip als volgt: "De zelf vervullende voorspelling is in aanvang een foute definitie van de situatie die een nieuw gedrag oproept waardoor de oorspronkelijke foute kijk waar wordt. Deze schijnbare juistheid van de voorspelling houdt een foute voorstelling van zaken in stand. De voorspeller zal namelijk datgene wat uiteindelijk gebeurd is aanvoeren als bewijs dat hij van begin af aan gelijk had." Voorspellingen in economische zaken: Schrijft een gezaghebbende krant dat een fonds in waarde zal stijgen, dan zal de vraag naar dat fonds toenemen. Het gevolg is dat de waarde inderdaad stijgt. Als de minister van Financiën waarschuwt dat het slechter zal gaan met de economie, is het goed denkbaar dat mensen, ter voorbereiding op de toekomst, hun uitgaven verminderen om een financiële reserve te kweken voor als de voorspelling uitkomt. Als de bestedingen teruglopen, komen bedrijven bij het wegvallen van hun afzetmarkt massaal in de problemen. Dit vertaalt zich in massaontslagen en de slechte tijd waarvoor de minister waarschuwde is aangebroken. Een bankrun en het daaropvolgende faillissement van de bank kan worden veroorzaakt door de voorspelling dat de bank failliet gaat. Voorspellingen door paragnosten, zieners, profeten: Ook bij helderzienden en astrologen speelt het fenomeen een rol: de klant die zijn gedrag afhankelijk stelt van de voorspelling kan ernaar handelen en deze bewust of onbewust doen uitkomen. Zo zou de negatieve uitspraak van een voorspeller een liefdesrelatie op termijn kunnen ondermijnen door de angst die er bij goedgelovige partners door wordt opgewekt. Mislukking voorspeld door negatief zelfbeeld: Een minderwaardigheidscomplex kan de prestaties beïnvloeden en dat zelfbeeld bevestigen. Dit kan leiden tot faalangst. Een minderwaardigheidscomplex bevestigt altijd zichzelf. Als pedagogen voorspellen dat bepaalde kinderen na een jaar beter presteren dan andere kinderen, en het gebeurt omdat die voorspelling gedaan is, mag je dan spreken van een zichzelf vervullende voorspelling? Nu wil ik het volgende stellen: Wij kunnen dus leerresultaten verbeteren door onbewuste sturing van ons gedrag, vanuit onze verwachting. En wij kunnen verwachtingen doen uitkomen vanuit iets dat sterk lijkt op een zelf- vervullende voorspelling. Maar we moeten dan wel heilig in die voorspelling geloven … Of niet? Eigenlijk hoeven we alleen te weten wat we zouden doen als we erin geloofden. Ter afsluiting: Eigenlijk hoeven we alleen te weten wat we zouden doen als we in de voorspelling geloofden. Het zou toch de moeite waard zijn om hier eens diep over na te denken. En over ons hele onbewuste gedrag dat zoveel weergeeft over onze verwachtingen, maar ook over onze gedachten en onze mindset. Een vereiste is dat je kan zelfreflecteren. En dat je eerlijk kan zijn tegen jezelf. Pas dan kun je op een goed gekozen moment je ogen sluiten en denken: “Wat breng ik onbewust teweeg? Wijs ik niet te snel naar anderen als er dingen niet helemaal naar mijn zin gaan? Heb ikzélf niet nog iets uit te leggen aan anderen? Vergeet ik soms iets te gemakkelijk mijn eigen aandeel?” of “Onderschat ik wellicht mijn invloed op het in beweging zetten van veranderingen?” Als wij nu eerlijk naar onszelf kunnen zijn dan zullen we ook anderen beter begrijpen en als wij nu eerlijke respect voor onszelf kunnen hebben dan zal er in de toekomst meer respect voor de leerkracht in het algemeen zijn. En als wij in alle overtuiging kunnen uitstralen wat een geweldig vak we hebben, zullen er in de toekomst meer mensen voor dit vak kiezen. Want hebben we niet het mooiste beroep dat er bestaat? We mogen jonge mensen helpen in hun ontwikkeling. We laten heel wat achter bij onze leerlingen en misschien wel meer, en belangrijker, op moreel gebied dan op het kunnen rekenen en spellen. Wij zijn hun voorbeeld en bepalen voor een deel weer hun bewuste en onbewuste handelen vanuit innerlijk gevoel voor goed en kwaad in de toekomst. En dat is toch heel bijzonder. Maak er wat moois van, en geniet! Ron Schrijver